Η ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ

Άρτεμις παπ
Η Κυπριακή διάλεκτος
(Κυπριακή Ελληνική ή Κυπριακά) είναι η διάλεκτος της Ελληνικής γλώσσας που
χρησιμοποιείται από περίπου επτακόσιες χιλιάδες Ελληνοκυπρίους στην Κύπρο και
μερικές εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνοκυπρίους της διασποράς, κυρίως στη Μεγάλη
Βρετανία, την Αυστραλία και την Ελλάδα. Σχεδόν ποτέ δεν χρησιμοποιείται ως
επίσημος γραπτός λόγος, αλλά είναι η κοινή ομιλουμένη των περισσοτέρων
Ελληνοκυπρίων. Είναι επίσης η πρώτη γλώσσα πιο ηλικιωμένων Τουρκοκυπρίων από
χωριά όπως η Λουρουτζίνα και από την περιοχή της Τυλληρίας. Οι περισσότεροι
ηλικιωμένοι Τουρκοκύπριοι μιλούν τα Ελληνικά με Κυπριακή Διάλεκτο ως δεύτερη
γλώσσα.
Συνήθως, σε επίσημο περιβάλλον θεωρείται πιο αποδεκτή η χρήση της Κοινής Νέας
Ελληνικής (όπως στα σχολεία, στο κοινοβούλιο, στα μέσα ενημέρωσης και παρουσία
μη Κυπρίων ομιλητών της Ελληνικής).
Στη νεότερη εποχή σημαντικοί ποιητές όπως ο Βασίλης Μιχαηλίδης (1849-1917) και
ο Δημήτρης Λιπέρτης (1866-1937) και ακόμα νεότεροι όπως ο Παύλος Λιασίδης
(1901-1985) κάνουν χρήση της διαλέκτου σε γραπτή μορφή. Πολλοί άλλοι
λογοτέχνες, συνήθως ποιητές αλλά και πεζογράφοι, χρησιμοποιούν ακόμα την
Κυπριακή διάλεκτο. Υπάρχει επίσης πληθώρα κυπριακών τραγουδιών (παραδοσιακά,
δημοτικά και σύγχρονα), αλλά και σκετς, θεατρικά και τηλεοπτικές σειρές που
χρησιμοποιούν τη διάλεκτο.

Κυπριακή διάλεκτος Μεταγραφή στην Κοινή Νέα Ελληνική
Η κοντονούρα η αλεπού, άμα κ ι’ αρκ έψαν
οι άλ-λες να την περιπαίζουν, εΐνη φ-
φωδκιά ’που το θ-θυμόν της, αμ-μά ’ν είπε
λ-λέξη. Γιάλι-άλι έφυεν κ αι πήε μ-μανιχ ή
της αλ-λού. Ύστερα ’που λ-λίες ημέρες
ευρεθήκασιμ πάλε, αμ-μά η κοντονούρα η
αλεπού εχών-νετουμ ’που λ-λόου τους να
δει ίντα ’μ που λαλούν. Ακούει τες κ αι
παραπονιούνται πως εν ιβρίσκουν τίποτε
να φάσιν.
Η αλεπού με την κομμένη ουρά, όταν
άρχισαν οι άλλες να την περιπαίζουν,
έγινε φωτιά από τον θυμό της, αλλά δεν
είπε λέξη. Αργά-αργά (αγάλι-αγάλι)
έφυγε και πήγε μοναχή της αλλού.
Ύστερα από λίγες ημέρες βρέθηκαν πάλι,
αλλά η αλεπού με την κομμένη ουρά
κρυβόταν από αυτές, για να δει τι λένε.
Τις ακούει να παραπονούνται ότι δεν
βρίσκουν τίποτε να φάνε.

Λεξιλογικά χαρακτηριστικά
Εξαιτίας των διαφόρων γλωσσικών στρωμάτων που ανά τους αιώνες συνδέθηκαν με
το νησί της Κύπρου, μπορούμε σήμερα να εντοπίσουμε τις ακόλουθες
χαρακτηριστικές λεξιλογικές ομάδες, πέρα από το λεξιλόγιο που είναι κοινό κτήμα με
τις υπόλοιπες διαλέκτους και με την Κοινή:
Αρχαϊσμοί: Αξιοσημείωτος είναι ο λεξιλογικός πλούτος που διασώζει στοιχεία από
την αρχαία και ελληνιστική εποχή της Ελληνικής. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: άφτω
«ανάβω» (< άπτω), φτείρα «ψείρα» (< αρχ. φθείρ, -ρός), šοίρος (< χοίρος), ποζέγνω
(< αρχ. ἀποζεύγνυμι), δρόπης (< ελνστ. ὑδρόφις, -εως), καμμώ «κλείνω τα μάτια» (<
αρχ. καμμύω), κίλλης «μικρόσωμος γάιδαρος» (λ. τής αρχ. Κυπριακής), ροθέσιν (<
αρχ. ὁροθέσιον), ορτσούμαι «χορεύω» (< αρχ. ὀρχοῦμαι), ξαργκώ «μένω αδρανής»
(< αρχ. ἐξαργῶ).
Ιδιωματισμοί: Σε αυτούς περιλαμβάνονται λέξεις και φράσεις γνωστές στον
ελληνόφωνο κορμό, οι οποίες όμως έχουν αποκτήσει εντελώς διακριτή σημασία και
χρήση.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: γέν-νημαν ήλιου «ανατολή», χαρτωμένος «αρραβωνιασμένος»
(από το χαρτί τού προικοσυμφώνου), θαρκούμαι «νομίζω» (< θαρρούμαι), στρούθος
«σπουργίτης», κούκ-κουρον «παξιμάδι» (υποκορ. τού ουσ. κόκκος), μιτά μου «μαζί
μου».
Παλαιά Γαλλικά δάνεια: Λέξεις της παλαιάς Γαλλικής και των διαλέκτων της
εισήλθαν μεταξύ του 12ου και του 14ου αιώνα, καθιστώντας την Κυπριακή διάλεκτο
μοναδική από αυτή την άποψη στον ελληνόφωνο κόσμο. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: τσαέρα
«καρέκλα» (< προβηγκ. chaira), τσαΐνα «αλυσίδα» (< προβηγκ. chaina), βλαντζίν
«συκώτι» (< παλ. γαλλ. flanc), κουμανταρία «γλυκό κρασί τής Κύπρου» (< παλ.
γαλλ. vin de commanderie «κρασί τού τάγματος Commanderie των Ιωαννιτών
ιπποτών»), κουμουδκιάζω «ετοιμάζω ταφή νεκρού» (< προβηγκ. accoumoudar),
κουφουρκιάζω «παρηγορώ» (< προβηγκ. coumfortar), μίζαρον «σάβανο» (< παλ.
γαλλ. mise à mort).
Ιταλικά και Βενετικά δάνεια: Η περίοδος της Βενετοκρατίας άφησε αξιοσημείωτα
ίχνη στη διάλεκτο. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: βαντζάρω «προχωρώ» (< avanzare), γάρπος
«καμάρι» (< garbo), ζόπ-πος «αδέξιος» (< zoppo), κάστϊον «βάσανο» (< castigo),
κουρτέλ-λα «μαχαίρι» (< coltella), πιν-νιάδα «πήλινη χύτρα» (< pignada).
Τουρκικά δάνεια: Οι τουρκικές λέξεις είναι πολυάριθμες και απαντούν
προσαρμοσμένες στα μορφολογικά σχήματα της διαλέκτου. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ:
άσ κοσ-σου «μπράβο» (< aşk olsun), ζατ-τίν «έτσι κι αλλιώς» (< zatî), ζϊαφέτ-τιν
«συμπόσιο» (< ziyafet), καΐσ ιν «παγίδα» (< kayış), κκουσ μάς «κουβέντα» (<
konuşma), μέσελα «δηλαδή;» (< mesele).
Αγγλικά δάνεια: Οι αγγλικές λέξεις έχουν εισέλθει από την περίοδο της
αγγλοκρατίας και διευρύνουν έκτοτε διαρκώς την παρουσία τους στο λεξιλόγιο της
διαλέκτου, πράγμα που προωθείται από τη διαρκώς ενισχυόμενη επιρροή του
αγγλόφωνου κόσμου στη νήσο. Όσες έχουν προσαρμοστεί μορφολογικά υπέστησαν
αξιοσημείωτη αλλοίωση. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: φούρπ’ος «ποδόσφαιρο» (< football),
σέντερ «αποστολέας (αλληλογραφίας)» (< sender), τšαρτšάρω «χρεώνω» (< charge),
τρενάρω «εκπαιδεύω» (< train). Χαρακτηριστικός άγγλισμός είναι επίσης το ρ.
απολογούμαι, που έχει αποκτήσει τη σημ. «ζητώ συγγνώμη» με επίδραση του
ελληνογενούς αγγλ. apologise.
Δείγματα της διαλέκτου

Πλαίσιο 1: Δίστιχα
Άντα σειστείς κ αι λυγιστείς κ αι σιγοπερπατήσεις,
ούλου του κόσμου τους καμούς εν να μου τους ποτίσεις.
κ ινούρκο δ-δαχτυλίδι φ-φορείς στο χ έρι σ-σου,
στην πέτρα γράφει πάνω, να γίνω ταίρι σ-σου.
Την αγαπώ χαρτολοούν κ ι’ εμέν παρηγορούσιν,
πάλε τα μ-μάδκια μου δικλούν την αγαπώ να δούσιν.
κ αι να ’μουν κλήμαν κρεμ-μαστόν εις την κληματερή σ-σου,
νά ’ρκεσουν νά ’π-πεφτες στο σ κ ιος, να χόρταν-να το δει σ-σου.