Η ΤΣΑΚΩΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ
====================
Η τσακώνικη διάλεκτος αποτελεί το χαρακτηριστικότερο ίσως δείγμα της αρχέγονης ύπαρξης των τσακωνών.
Στην αρχαία Ελλάδα πριν τους κλασικούς χρόνους επικρατούσαν τέσσερις διάλεκτοι (όσες και οι φυλές που την απάρτιζαν).
Η Ιωνική, η Αιολική, η Δωρική, και η Αττική.
Η τσακώνικη διαλεκτός σύμφωνα με....
πολλούς μελετητές θεωρείται μετεξέλιξη της Δωρικής γλώσσας.
=================================
===========================================
==============================================
ΤΑ ΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΣΑΚΩΝΙΚΗΣ
Α. ΤΟ ΡΗΜΑ ΕΝΙ (ΕΙΜΑΙ)
Το πιο βασικό ρήμα σε όλες τις γλώσσες είναι το ρήμα ΕΙΜΑΙ.
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ
Εζού ένι (εγώ είμαι) Τσάκωνα
Εκιού έσι (εσύ είσαι) Τσάκωνα
Έντενι έVι (αυτός είναι) Τσάκωνα
Έντανι έVι (αυτή είναι) Τσάκωνα
Έγκεινι έVι (αυτό είναι) Τσακωνόπουλε
Ενεί έμε (εμείς είμαστε) ΤσακώVοι
Εμού έτε (εσείς είσαστε) ΤσακώVοι
Έντεϊ είνι (αυτοί, αυτές είναι) ΤσακώVοι,Τσακώνε
Ένταϊ είνι (αυτά είναι) Τσακωνόπουα
Βλέπουμε τους τύπους ένι και έVι. Έχουμε διαφορετική προφορά στα δύο v. Στο πρώτο προφέρεται όπως στα Νέα Ελληνικά, ενώ στο δεύτερο η γλώσσα πάει ψηλά στον ουρανίσκο.
Η άρνηση του ρήματος είμαι (όνι = δεν είμαι)
Εζού όνι (εγώ δεν είμαι) Τσάκωνα
Εκιού όσι (εσύ δεν είσαι) Τσάκωνα
Έντενι όVι (αυτός δεν είναι) Τσάκωνα
Έντανι όVι (αυτή δεν είναι) Τσάκωνα
Έγκεινι όVι (αυτό δεν είναι) Τσακωνόπουλε
Ενεί όμε (εμείς δεν είμαστε) ΤσακώVοι
Εμού ότε (εσείς δεν είσαστε) ΤσακώVοι
Έντεϊ ούνι (αυτοί, αυτές δεν είναι) ΤσακώVοι,Τσακώνε
Ένταϊ ούνι (αυτά δεν είναι) Τσακωνόπουα
Ο παρατατικός του ρήματος είμαι (έμα = ήμουνα)
Εζού έμα (εγώ ήμουνα)
Εκιού έσα (εσύ ήσουνα)
Έντενι έκι (αυτός ήταν)
Έντανι έκι (αυτή ήταν)
Έγκεινι έκι (αυτό ήταν)
Ενεί έμαϊ (εμείς ήμασταν)
Εμού έταϊ (εσείς ήσασταν)
Έντεϊ ήγκι (αυτοί, αυτές ήσαν)
Ένταϊ ήγκι (αυτά ήσαν)
Η άρνηση του παρατατικού όμα (δεν ήμουνα)
Εζού όμα (εγώ δεν ήμουνα)
Εκιού όσα (εσύ δεν ήσουνα)
Έντενι όκι (αυτός δεν ήταν)
Έντανι όκι (αυτή δεν ήταν)
Έγκεινι όκι (αυτό δεν ήταν)
Ενεί όμαϊ (εμείς δεν ήμασταν)
Εμού όταϊ (εσείς δεν ήσασταν)
Έντεϊ ούγκι (αυτοί, αυτές δεν ήσαν)
Ένταϊ ούγκι (αυτά δεν ήσαν)
Β. ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ
Στα Τσακώνικα όλα τα ρήματα σχηματίζονται περιφραστικά, δηλαδή με το ρήμα είναι (ένι) και τη μετοχή του ρήματος. Αυτό ισχύει για τον ενεστώτα και τον παρατατικό. Ο τρόπος αυτός σχηματισμού του ρήματος – περιφραστικά- απαντούσε και στα Αρχαία Ελληνικά π.χ Ο Πέτρος ήν θερμαινόμενος αντί εθερμαίνετο. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στα Αγγλικά, με τους συνεχόμενος ή διαρκείας χρόνους(progressive tenses): I am going (ένι έγκου) πηγαίνω, I was going (έμα έγκου) πήγαινα.
Έτσι για να σχηματίσουμε τον ενεστώτα και τον παρατατικό, οποιουδήποτε ρήματος θα παίρνουμε το είμαι (ένι) ή (έμα). Ένι ορού (βλέπω), έμα ορού (έβλεπα)
Ενεστώτας του ρήματος βλέπω (ορού)
Εζού ένι ορού (εγώ βλέπω)
Εκιού έσι ορού (εσύ βλέπεις)
Έντενι έVι ορού (αυτός βλέπει)
Έντανι έVι ορούα (αυτή βλέπει)
Έγκεινι έVι ορούντα (αυτό βλέπει)
Ενεί έμε ορούντε (εμείς βλέπουμε)
Εμού έτε ορούντε (εσείς βλέπετε)
Έντεϊ είνι ορούντε (αυτοί, αυτές βλέπουν)
Ένταϊ είνι ορούντα (αυτά βλέπουν)
Γ. ΤΟ ΡΗΜΑ ΕΡΧΟΜΑΙ (έVι παρίου)
Το πιο δύσκολο ρήμα της Τσακώνικης είναι το ρήμα έρχομαι (έVι παρίου). Προέρχεται από το αρχαίο ρήμα παρίημι = έρχομαι.
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ: έVι παρίου
Εζού ενι παρίου (εγώ έρχομαι)
Εκιού έσι παρίου (εσύ έρχεσαι)
Έντενι έVι παρίου (αυτός έρχεται)
Έντανι έVι παρία (αυτή έρχεται)
Έγκεινι έVι παρίντα (αυτό έρχεται)
Ενεί έμε παρίντε (εμείς ερχόμαστε)
Εμού έτε παρίντε (εσείς έρχεστε)
Έντεϊ είνι παρίντε (αυτοί, αυτές έρχονται)
Ένταϊ είνι παρίντα (αυτά έρχονται)
ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ : έμα παρίου
Εζού έμα παρίου (εγώ ερχόμουν)
Εκιού έσα παρίου (εσύ ερχόσουν)
Έντενι έκι παρίου (αυτός ερχόταν)
Έντανι έκι παρία (αυτή ερχόταν)
Έγκεινι έκι παρίντα (αυτό ερχόταν)
Ενεί έμαϊ παρίντε (εμείς ερχόμασταν)
Εμού έταϊ παρίντε (εσείς ερχόσασταν)
Έντεϊ είγκι παρίντε (αυτοί, αυτές έρχονταν)
Ένταϊ ήγκι παρίντα (αυτά έρχονταν)
ΑΟΡΙΣΤΟΣ: εκάνα (ήρθα), από το αρχαίο ρήμα ικάνω = έρχομαι.
Εζού εκάνα (εγώ ήρθα)
Εκιού εκάνερε (εσύ ήρθες)
Έντενι εκάνε (αυτός ήρθε)
Έντανι εκάνε (αυτή ήρθε)
Έγκεινι εκάνε (αυτό ήρθε)
Ενεί εκάναμε (εμείς ήρθαμε)
Εμού εκάνατε (εσείς ήρθατε)
Έντεϊ εκάναϊ (αυτοί, αυτές ήρθαν)
Ένταϊ εκάναϊ (αυτά ήρθαν)
ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ: θα μόλου (θα έρθω). Από αυτό βγαίνει και η φράση μολών λαβέ (έλα να τα πάρεις)
Εζού θα μόλου (εγώ θα έρθω)
Εκιού θα μόλερε (εσύ θα έρθεις)
Έντενι θα μόλει (αυτός θα έρθει)
Έντανι θα μόλει (αυτή θα έρθει)
Έγκεινι θα μόλει (αυτό θα έρθει)
Ενεί θα μόλουμε (εμείς θα έρθουμε)
Εμού θα μόλετε (εσείς θα έρθετε)
Έντεϊ θα μόλωϊ (αυτοί, αυτές θα έρθουν)
Ένταϊ θα μόλωϊ (αυτά θα έρθουν)
H Tσακώνικη διάλεκτος
======================
Bιβλιογραφική υποστήριξη κειμένου από το βιβλίο του Θανάση Kωστάκη “Δείγματα Tσακώνικης Διαλέκτου”
Στην αρχαία Eλλάδα πριν τους κλασσικούς χρόνους μιλιόντουσαν κυρίως 4 διάλεκτοι: Iωνική, Aιολική, Δωρική και Aττική. H Aττική στηρίζεται στην Iωνική και είναι η μετεξέλιξή της στα χρόνια της ακμής της Aθήνας. Mετά τον 5ο αιώνα π.X. αρχίζει να επικρατεί η Aττική διάλεκτος λόγω της πνευματικής αλλά και οικονομικής ακμής της Aθήνας. Eν συνεχεία μετά τον 4ο π.X. αιώνα με τη διάδοση του Eλληνισμού στην Aνατολή η γλώσσα απλοποιείται και αρχίζει να μιλιέται η λεγόμενη Aλεξανδρινή ή Eλληνιστική κοινή. Eίναι η γνωστή μας γλώσσα των Eυαγγελίων. Kαι με τη συνεχή εξέλιξή της φθάσαμε σήμερα να μιλάμε τα σημερινά ελληνικά που ξέρουμε. Όμως όλες οι περιοχές της Eλλάδας δεν ακολούθησαν αναγκαστικά αυτήν την πορεία. Περιοχές όπως ο Πόντος και η Tσακωνιά διατήρησαν πολλά στοιχεία των παλαιών διαλέκτων. Oι λόγοι για τους οποίους οι Tσάκωνες διατήρησαν ζωντανή τη δωρική διάλεκτο ξεφεύγουν από το σκοπό του παρόντος σημειώματος. Όποιος επιθυμεί περισσότερες λεπτομέρειες ας ανατρέξει στις εργασίες του μεγάλου τσακωνολόγου Θανάση Kωστάκη (σχετική βιβλιογραφία παρατίθεται).
Oι Tσάκωνες λοιπόν διατήρησαν πολλά στοιχεία της Λακωνικής – Δωρικής διαλέκτου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είχαν επιδράσεις από την κοινή ελληνική γλώσσα. Aς μην ξεχνάμε ότι η γλώσσα της εκκλησίας και στην Tσακωνιά είναι η κοινή ελληνική και σίγουρα οι παλαιοί Tσάκωνες είχαν επικοινωνία με τους υπόλοιπους συμπατριώτες τους.
Ποια είναι αυτά τα στοιχεία που τη συνδέουν άμεσα με τη Δωρική διάλεκτο; Σύμφωνα με τον καθηγητή Θανάση Kωστάκη είναι τα παρακάτω:
1. Tο Δωρικό α, δηλαδή εκεί που οι Ίωνες είχαν η οι Tσάκωνες έχουν α. Παραδείγματα: ημέρα = αμέρα, ηθώ (σουρώνω) = ασού, ψηλαφώ – ψαλαφώ = ψαφού, σήμερα = σάμερε, μηκωνίδα = μακουνία κ.λ.π.
2. O ρωτακισμός, δηλαδή η μετατροπή του τελικού ς σε ρ όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν. Παραδείγματα: Kαλός είναι = καλέρ ένι, πώς είπες = πουρ επέτσερε, της ημέρας = ταρ αμερί κ.λ.π.
3. H τροπή του μεσοφωνηεντικού σ, αρχικά σε δασεία και κατόπιν η πτώση του. Παραδείγματα: ορώσα – ορώα – ορώα στα τσακώνικα ορούα = βλέπουσα, λαλόυσα λαλόυα λαλόυα τσακώνικα = λαλούα κ.λ.π.
4. H τροπή του θ σε σ ή σ. Παραδείγματα: ηθώ = σαού, θέρος =σέρι, θυγάτηρ = σατη. Tο φαινόμενο αυτό είναι καθαρά Λακωνικό. (OAριστοφάνης γράφει Aσαναίοι = Aθηναίοι).
5. H διατήρηση του δίγαμμα F που είχε ήδη χαθεί στα 800 π.X. από την Iωνική, σώθηκε στα τσακώνικα στη λέξη βάννε (Fαρνός) και τα παράγωγά του. Bαννί και βαννιούλι = αρνάκι.
Eκτός από αυτά υπάρχουν κι άλλα που ενισχύουν τη δωρική καταγωγή της τσακώνικης γλώσσας που κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να τα βρει στα βιβλία του Θανάση Kωστάκη.
Οι μετέπειτα καταστροφικές επιδρομές των Σλάβων, η επικράτηση του βυζαντινού, καθώς και η τουρκοκρατία δεν σταθήκαν ικανές να"σβήσουν" την διαλεκτό αυτή.
Συνεχίστηκε να ομιλείται και να θεωρείται ζωντανή γλώσσα αφού ακόμα και η γενιά των δικών μας παππούδων μεγάλωσε και χρησιμοποιώντας την.
Read more: http://www.i-diadromi.gr/2013/06/blog-post_7049.html...
Το όνομα της το πήρε γιατί μιλιόνταν στην ευρύτερη περιοχή της τσακωνιας που αποτελούν τα έξεις σημερινά χωριά. το Λεωνίδιο, τον Πραστο, τον Τυρό, τον Άγιο Ανδρέα, την Καστανιτσα, τη Σιταινα, τα Μελανά, την Πραγματευτή μαζί με τους οικισμούς της περιοχής.
οι ρίζες της τσακώνικης διαλέκτου, λοιπόν, χάνονται στα βάθη των αιώνων. οι Ρωμαίοι παρά τα μεγαλεπήβολα σχεδία τους δεν κατάφεραν να κατακτήσουν την ευρύτερη περιοχή λόγο του δύσβατου.
ΤΣΑΚΩΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ
====================
Η Τσακωνική ανήκει στην υπολειμματική δωρική ζώνη τής Νέας Ελληνικής. Προήλθε από τη Δωρική διάλεκτο της Αρχαίας ελληνικής, σε αντίθεση με τη Νέα Ελληνική γλώσσα, η οποία προήλθε από την Ελληνιστική κοινή (κυρίως αττικοϊωνικής συστάσεως). Συγκεκριμένα, εικάζεται ότι προήλθε από ευρύτερη δωρική κοινή, η οποία είχε κυριαρχήσει στην Πελοπόννησο μετά τη σύσταση της Αχαϊκής Συμπολιτείας και, ως εκ τούτου, αντιστάθηκε περισσότερο στην Κοινή, ίσως επειδή ομιλείτο σε δυσπρόσιτες περιοχές. Σύμφωνα με τις πηγές, η Τσακωνική ομιλείτο στο παρελθόν από διαλεκτόφωνους πληθυσμούς αποίκων στις νότιες ακτές τού Ελλησπόντου.Το τσακωνικό ιδίωμα της Προποντίδας είχε αρκετές επιδράσεις από τα βόρεια ιδιώματα της Θράκης και, ως εκ τούτου, τοποθετείται πλησιέστερα προς τη Νεοελληνική Κοινή (π.χ. ιδίωμα Προποντίδας νερέ, αλλά ιδίωμα Τσακωνιάς ύο < ύδωρ). Αν είχε μεγάλο αριθμό ομιλητών, ισχυρή λογοτεχνική παράδοση και διοικητική αυτονόμηση, θα μπορούσε να ταξινομηθεί ως ξεχωριστή γλώσσα από τη Νεοελληνική Κοινή, σε αντιδιαστολή προς διαλέκτους όπως η Ποντιακή, η Καππαδοκική και η Κατωιταλική. Το σύγχρονο λεξιλόγιό της έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από την επίσημη Ελληνική γλώσσα.
Ετυμολογία – Προέλευση του τοπωνυμίου
Υπάρχουν τρεις βασικές προτάσεις για την ετυμολογική προέλευση του τοπωνυμίου: Τσάκωνες= Εξω-Λάκωνες, που βασίζεται στην υπόθεση ότι πρόκειται για λαό τής «εξωτερικής Λακωνίας». Οι περισσότεροι ερευνητές δέχονταν αυτή την πρόταση, στηριζόμενοι στην επιχειρηματολογία που ανέπτυξε ο Κ. Άμαντος. Έχει εντούτοις επισημανθεί ότι δεν μαρτυρείται λαός ή τοπωνύμιο Εξω-Λάκωνες - Εξω-Λακωνία και ότι η παρουσία των Τσακώνων στην Αρκαδία θα καθιστούσε δύσκολη αυτή την ονομασία. Είναι ακόμη χαρακτηριστικό ότι οι ίδιοι οι ομιλητές δεν χρησιμοποιούσαν για τον εαυτό τους αυτόν τον προσδιορισμό ή τον έμαθαν από εξωτερική επίδραση. Τσάκωνες τράχων, -ωνος «δυσπρόσιτος και τραχύς τόπος», πρόταση που παρουσίασε ο Χ. Συμεωνίδης (1972). Ωστόσο, η εικαζόμενη τροπή tr > ts είναι φωνητικά δυσχερής και αντιτίθεται στις προϋποθέσεις λειτουργίας τού νεοελληνικού τσιτακισμού. Τσάκονες = διάκονες / διάκονοι, όπως αποκαλούνταν οι βοηθητικοί στρατιώτες με ελαφρύ οπλισμό που είχαν αποσταλεί στην Πελοπόννησο τον 8ο αιώνα. Την άποψη αυτή πρότεινε ο Στ. Καρατζάς (1976) και φαίνεται να έχει ισχυρότερη βάση από τις προηγούμενες. Αν ισχύει η τελευταία πρόταση, το εθνωνύμιο θα έπρεπε να γράφεται με -ό-: Τσάκονες, όπως και το αντίστοιχο τοπωνύμιο: Τσακονιά.
Φωνολογικά χαρακτηριστικά
1. Διατήρηση του δωρικού -α- αντί του κοινού -η-, που προήλθε από την ελληνιστική κοινή (π.χ. μάτη < μάτηρ (αντί μήτηρ), αυοά «αυλή», ψαλαφού «ψηλαφώ», κ‘ώλακα «σκώληκας», σάμερε «σήμερα»).
2. Εκτεταμένος ρωτακισμός, δηλ. τροπή σ > ρ προ φωνήεντος και λ > ρ σε συμφωνικό σύμπλεγμα (π.χ. φρούα «φλούδα», κράμα «κλήμα», γρούσσα «γλώσσα», τσούνερ έσι; «τίνος είσαι;», τšειρ αμέρε «τρεις ημέρες», τσιρ ε’; «ποιος (τις) είναι;»).
3. Αντιπροσώπευση του κληρονομηθέντος -υ- ως -ου- ή -ιου- (με ημιφωνοποίηση ή τροπή τού προηγούμενου συμφώνου σε ουρανικό), ανάλογα με τον προηγούμενο φθόγγο (π.χ. τουραγνώ «τυραννώ», τρούπα «τρύπα», φουσού «φυσώ», σουργκή «σύρτης», άρουγγα «λάρυγγας», κιουρέ [curé] «τυρί», γιούρε [júre] «γύρος», νιούτ‘α [ŋútha] «νύχτα», χκιούπο [xcúpo] «χτύπος»). Υπάρχουν αρκετές εξαιρέσεις, οι οποίες πιθανώς οφείλονται στην ισχυρή επίδραση της κοινής (π.χ. παναθύρι «παραθύρι»), και μερικές φορές η αντιπροσώπευση δεν είναι σταθερή ή συνεπής ακόμη και για την ίδια λέξη κατά ιδίωμα (π.χ. λιουτέ, λιούκο, λούκο, ούκο «λύκος»).
4. Τσιτακισμός, δηλ. προστριβοποίηση των ουρανικών κ, τ και του σ σε τσ, συνήθως προ των προσθίων φωνηέντων ε, ι [e, i] (π.χ. τσύφου < κύπτω, τσερέ < ξηρός, τσία < αξίνα, τšούτšουμο < σύσσωμος, τσίπτα < τίποτα, ότσι < ότι, τšινού < κινώ, στšύλε < σκύλος, τšέα < κέλλα).
Δείγμα
Το γάμο τα Μαρούα «Στον γάμο τής Μαρούλας» (αφήγηση, από Δ. Λάτση, Ημερολόγιον τσακωνικόν τού έτους 1896, διορθωμένο από τον Αθ. Κωστάκη)
Εζάκαϊ (*εδιάβ(η)κασι, ρ. διαβαίνω) τ‘ον άγιε, σ’ εστεφανούκαϊ, τσ’ από τσι σ’ έκατσ’ούκαϊ του τσουφάλε σου με κουφέτε χοντροί από το δίσκο τσ’ ετσαφήκαϊ (< αφήκασι) κ‘αμπόσοι κουμπούρε, εμπαήκαϊ από τον άγιε Στράκηγο τσ’ αρχιñίαϊ dίντε τα βιολjία. Α Μαρούα έκι καμαρούνα. «Μα για ξείκα, Τζελjίνα, καμάžι π‘οι ñ’ εν’ έχα α ñύιθη», εκ’ αούα α Γιωργού. Έκι α τύχη σι να καοτσιτάτσει. Μαγάžι να ’γκι καοτσυτέντε έτρου τσ’ οι σατέρε νάμου…
Bιβλιογραφική υποστήριξη κειμένου από το βιβλίο του Θανάση Kωστάκη “Δείγματα Tσακώνικης Διαλέκτου”
Στην αρχαία Eλλάδα πριν τους κλασσικούς χρόνους μιλιόντουσαν κυρίως 4 διάλεκτοι: Iωνική, Aιολική, Δωρική και Aττική. H Aττική στηρίζεται στην Iωνική και είναι η μετεξέλιξή της στα χρόνια της ακμής της Aθήνας. Mετά τον 5ο αιώνα π.X. αρχίζει να επικρατεί η Aττική διάλεκτος λόγω της πνευματικής αλλά και οικονομικής ακμής της Aθήνας. Eν συνεχεία μετά τον 4ο π.X. αιώνα με τη διάδοση του Eλληνισμού στην Aνατολή η γλώσσα απλοποιείται και αρχίζει να μιλιέται η λεγόμενη Aλεξανδρινή ή Eλληνιστική κοινή. Eίναι η γνωστή μας γλώσσα των Eυαγγελίων. Kαι με τη συνεχή εξέλιξή της φθάσαμε σήμερα να μιλάμε τα σημερινά ελληνικά που ξέρουμε. Όμως όλες οι περιοχές της Eλλάδας δεν ακολούθησαν αναγκαστικά αυτήν την πορεία. Περιοχές όπως ο Πόντος και η Tσακωνιά διατήρησαν πολλά στοιχεία των παλαιών διαλέκτων. Oι λόγοι για τους οποίους οι Tσάκωνες διατήρησαν ζωντανή τη δωρική διάλεκτο ξεφεύγουν από το σκοπό του παρόντος σημειώματος. Όποιος επιθυμεί περισσότερες λεπτομέρειες ας ανατρέξει στις εργασίες του μεγάλου τσακωνολόγου Θανάση Kωστάκη (σχετική βιβλιογραφία παρατίθεται).
Oι Tσάκωνες λοιπόν διατήρησαν πολλά στοιχεία της Λακωνικής – Δωρικής διαλέκτου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είχαν επιδράσεις από την κοινή ελληνική γλώσσα. Aς μην ξεχνάμε ότι η γλώσσα της εκκλησίας και στην Tσακωνιά είναι η κοινή ελληνική και σίγουρα οι παλαιοί Tσάκωνες είχαν επικοινωνία με τους υπόλοιπους συμπατριώτες τους.
Ποια είναι αυτά τα στοιχεία που τη συνδέουν άμεσα με τη Δωρική διάλεκτο; Σύμφωνα με τον καθηγητή Θανάση Kωστάκη είναι τα παρακάτω:
1. Tο Δωρικό α, δηλαδή εκεί που οι Ίωνες είχαν η οι Tσάκωνες έχουν α. Παραδείγματα: ημέρα = αμέρα, ηθώ (σουρώνω) = ασού, ψηλαφώ – ψαλαφώ = ψαφού, σήμερα = σάμερε, μηκωνίδα = μακουνία κ.λ.π.
2. O ρωτακισμός, δηλαδή η μετατροπή του τελικού ς σε ρ όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν. Παραδείγματα: Kαλός είναι = καλέρ ένι, πώς είπες = πουρ επέτσερε, της ημέρας = ταρ αμερί κ.λ.π.
3. H τροπή του μεσοφωνηεντικού σ, αρχικά σε δασεία και κατόπιν η πτώση του. Παραδείγματα: ορώσα – ορώα – ορώα στα τσακώνικα ορούα = βλέπουσα, λαλόυσα λαλόυα λαλόυα τσακώνικα = λαλούα κ.λ.π.
4. H τροπή του θ σε σ ή σ. Παραδείγματα: ηθώ = σαού, θέρος =σέρι, θυγάτηρ = σατη. Tο φαινόμενο αυτό είναι καθαρά Λακωνικό. (OAριστοφάνης γράφει Aσαναίοι = Aθηναίοι).
5. H διατήρηση του δίγαμμα F που είχε ήδη χαθεί στα 800 π.X. από την Iωνική, σώθηκε στα τσακώνικα στη λέξη βάννε (Fαρνός) και τα παράγωγά του. Bαννί και βαννιούλι = αρνάκι.
Eκτός από αυτά υπάρχουν κι άλλα που ενισχύουν τη δωρική καταγωγή της τσακώνικης γλώσσας που κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να τα βρει στα βιβλία του Θανάση Kωστάκη.
Οι μετέπειτα καταστροφικές επιδρομές των Σλάβων, η επικράτηση του βυζαντινού, καθώς και η τουρκοκρατία δεν σταθήκαν ικανές να"σβήσουν" την διαλεκτό αυτή.
Συνεχίστηκε να ομιλείται και να θεωρείται ζωντανή γλώσσα αφού ακόμα και η γενιά των δικών μας παππούδων μεγάλωσε και χρησιμοποιώντας την.
Read more: http://www.i-diadromi.gr/2013/06/blog-post_7049.html...
Το όνομα της το πήρε γιατί μιλιόνταν στην ευρύτερη περιοχή της τσακωνιας που αποτελούν τα έξεις σημερινά χωριά. το Λεωνίδιο, τον Πραστο, τον Τυρό, τον Άγιο Ανδρέα, την Καστανιτσα, τη Σιταινα, τα Μελανά, την Πραγματευτή μαζί με τους οικισμούς της περιοχής.
οι ρίζες της τσακώνικης διαλέκτου, λοιπόν, χάνονται στα βάθη των αιώνων. οι Ρωμαίοι παρά τα μεγαλεπήβολα σχεδία τους δεν κατάφεραν να κατακτήσουν την ευρύτερη περιοχή λόγο του δύσβατου.
ΤΣΑΚΩΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ
====================
Η Τσακωνική ανήκει στην υπολειμματική δωρική ζώνη τής Νέας Ελληνικής. Προήλθε από τη Δωρική διάλεκτο της Αρχαίας ελληνικής, σε αντίθεση με τη Νέα Ελληνική γλώσσα, η οποία προήλθε από την Ελληνιστική κοινή (κυρίως αττικοϊωνικής συστάσεως). Συγκεκριμένα, εικάζεται ότι προήλθε από ευρύτερη δωρική κοινή, η οποία είχε κυριαρχήσει στην Πελοπόννησο μετά τη σύσταση της Αχαϊκής Συμπολιτείας και, ως εκ τούτου, αντιστάθηκε περισσότερο στην Κοινή, ίσως επειδή ομιλείτο σε δυσπρόσιτες περιοχές. Σύμφωνα με τις πηγές, η Τσακωνική ομιλείτο στο παρελθόν από διαλεκτόφωνους πληθυσμούς αποίκων στις νότιες ακτές τού Ελλησπόντου.Το τσακωνικό ιδίωμα της Προποντίδας είχε αρκετές επιδράσεις από τα βόρεια ιδιώματα της Θράκης και, ως εκ τούτου, τοποθετείται πλησιέστερα προς τη Νεοελληνική Κοινή (π.χ. ιδίωμα Προποντίδας νερέ, αλλά ιδίωμα Τσακωνιάς ύο < ύδωρ). Αν είχε μεγάλο αριθμό ομιλητών, ισχυρή λογοτεχνική παράδοση και διοικητική αυτονόμηση, θα μπορούσε να ταξινομηθεί ως ξεχωριστή γλώσσα από τη Νεοελληνική Κοινή, σε αντιδιαστολή προς διαλέκτους όπως η Ποντιακή, η Καππαδοκική και η Κατωιταλική. Το σύγχρονο λεξιλόγιό της έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από την επίσημη Ελληνική γλώσσα.
Ετυμολογία – Προέλευση του τοπωνυμίου
Υπάρχουν τρεις βασικές προτάσεις για την ετυμολογική προέλευση του τοπωνυμίου: Τσάκωνες= Εξω-Λάκωνες, που βασίζεται στην υπόθεση ότι πρόκειται για λαό τής «εξωτερικής Λακωνίας». Οι περισσότεροι ερευνητές δέχονταν αυτή την πρόταση, στηριζόμενοι στην επιχειρηματολογία που ανέπτυξε ο Κ. Άμαντος. Έχει εντούτοις επισημανθεί ότι δεν μαρτυρείται λαός ή τοπωνύμιο Εξω-Λάκωνες - Εξω-Λακωνία και ότι η παρουσία των Τσακώνων στην Αρκαδία θα καθιστούσε δύσκολη αυτή την ονομασία. Είναι ακόμη χαρακτηριστικό ότι οι ίδιοι οι ομιλητές δεν χρησιμοποιούσαν για τον εαυτό τους αυτόν τον προσδιορισμό ή τον έμαθαν από εξωτερική επίδραση. Τσάκωνες τράχων, -ωνος «δυσπρόσιτος και τραχύς τόπος», πρόταση που παρουσίασε ο Χ. Συμεωνίδης (1972). Ωστόσο, η εικαζόμενη τροπή tr > ts είναι φωνητικά δυσχερής και αντιτίθεται στις προϋποθέσεις λειτουργίας τού νεοελληνικού τσιτακισμού. Τσάκονες = διάκονες / διάκονοι, όπως αποκαλούνταν οι βοηθητικοί στρατιώτες με ελαφρύ οπλισμό που είχαν αποσταλεί στην Πελοπόννησο τον 8ο αιώνα. Την άποψη αυτή πρότεινε ο Στ. Καρατζάς (1976) και φαίνεται να έχει ισχυρότερη βάση από τις προηγούμενες. Αν ισχύει η τελευταία πρόταση, το εθνωνύμιο θα έπρεπε να γράφεται με -ό-: Τσάκονες, όπως και το αντίστοιχο τοπωνύμιο: Τσακονιά.
Φωνολογικά χαρακτηριστικά
1. Διατήρηση του δωρικού -α- αντί του κοινού -η-, που προήλθε από την ελληνιστική κοινή (π.χ. μάτη < μάτηρ (αντί μήτηρ), αυοά «αυλή», ψαλαφού «ψηλαφώ», κ‘ώλακα «σκώληκας», σάμερε «σήμερα»).
2. Εκτεταμένος ρωτακισμός, δηλ. τροπή σ > ρ προ φωνήεντος και λ > ρ σε συμφωνικό σύμπλεγμα (π.χ. φρούα «φλούδα», κράμα «κλήμα», γρούσσα «γλώσσα», τσούνερ έσι; «τίνος είσαι;», τšειρ αμέρε «τρεις ημέρες», τσιρ ε’; «ποιος (τις) είναι;»).
3. Αντιπροσώπευση του κληρονομηθέντος -υ- ως -ου- ή -ιου- (με ημιφωνοποίηση ή τροπή τού προηγούμενου συμφώνου σε ουρανικό), ανάλογα με τον προηγούμενο φθόγγο (π.χ. τουραγνώ «τυραννώ», τρούπα «τρύπα», φουσού «φυσώ», σουργκή «σύρτης», άρουγγα «λάρυγγας», κιουρέ [curé] «τυρί», γιούρε [júre] «γύρος», νιούτ‘α [ŋútha] «νύχτα», χκιούπο [xcúpo] «χτύπος»). Υπάρχουν αρκετές εξαιρέσεις, οι οποίες πιθανώς οφείλονται στην ισχυρή επίδραση της κοινής (π.χ. παναθύρι «παραθύρι»), και μερικές φορές η αντιπροσώπευση δεν είναι σταθερή ή συνεπής ακόμη και για την ίδια λέξη κατά ιδίωμα (π.χ. λιουτέ, λιούκο, λούκο, ούκο «λύκος»).
4. Τσιτακισμός, δηλ. προστριβοποίηση των ουρανικών κ, τ και του σ σε τσ, συνήθως προ των προσθίων φωνηέντων ε, ι [e, i] (π.χ. τσύφου < κύπτω, τσερέ < ξηρός, τσία < αξίνα, τšούτšουμο < σύσσωμος, τσίπτα < τίποτα, ότσι < ότι, τšινού < κινώ, στšύλε < σκύλος, τšέα < κέλλα).
Δείγμα
Το γάμο τα Μαρούα «Στον γάμο τής Μαρούλας» (αφήγηση, από Δ. Λάτση, Ημερολόγιον τσακωνικόν τού έτους 1896, διορθωμένο από τον Αθ. Κωστάκη)
Εζάκαϊ (*εδιάβ(η)κασι, ρ. διαβαίνω) τ‘ον άγιε, σ’ εστεφανούκαϊ, τσ’ από τσι σ’ έκατσ’ούκαϊ του τσουφάλε σου με κουφέτε χοντροί από το δίσκο τσ’ ετσαφήκαϊ (< αφήκασι) κ‘αμπόσοι κουμπούρε, εμπαήκαϊ από τον άγιε Στράκηγο τσ’ αρχιñίαϊ dίντε τα βιολjία. Α Μαρούα έκι καμαρούνα. «Μα για ξείκα, Τζελjίνα, καμάžι π‘οι ñ’ εν’ έχα α ñύιθη», εκ’ αούα α Γιωργού. Έκι α τύχη σι να καοτσιτάτσει. Μαγάžι να ’γκι καοτσυτέντε έτρου τσ’ οι σατέρε νάμου…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.