ΞΕΧΑΣΜΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ- ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ- ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

ΞΕΧΑΣΜΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
===================



Η κοντότα


--------------

Η κοντότα είναι, ή μάλλον ήταν, συμφωνία μεταξύ ενός


ειδικού επαγγελματία, συνήθως γιατρού, και των


κατοίκων ενός χωριού, κατά την οποία ο επαγγελματίας


με εφάπαξ αμοιβή αναλάμβανε να παρέχει υπηρεσίες


στους κατοίκους για ορισμένο χρονικό διάστημα,


συνήθως για ένα έτος. Ο Παπαδιαμάντης γράφει στο


΄΄Μεγαλείων οψώνια΄΄ για ένα γιατρό που ζούσε σε ένα


χωριό , όπου ο γιός του ΄΄ήτο θεραπευτής με ετησίαν


συμφωνίαν, η ΄΄κονδότα΄΄.

Ετυμολογείται από το ιταλικό condotta= μίσθωση. Στα 

μεσαιωνικά χρόνια αφορούσε κυρίως την παροχή 

στρατιωτικών υπηρεσιών- κοντοτιέροι που λέγονταν οι 

μισθοφόροι και μ΄αυτή την μεσαιωνική έννοια, θα βρείτε 

τη λέξη στα λεξικά. Παλαιότερα και οι εκπαιδευτικοί 

δούλευαν με το σύστημα αυτό της ΄΄κονδότας΄΄ , ενώ σε 

πολλά χωριά υπήρχε και ο κοινοτικός χαλκιάς, που 

έπαιρνε από το χωριό ετήσια αμοιβή και αναλάμβανε να 

κατασκευάζει ή να επισκευάζει τα γεωργικά εργαλεία.

Κάποτε η κοντότα ήταν και ατομική : ο Μακρυγιάννης 

γράφει στα ΄΄Οράματα και θάματα΄΄ ότι είχε γιατρό, τον

 Αλέξανδρο, στο σπίτι με κοντότα. Η Μαρία Μητσιάλη 

(1895-1981) υπηρέτησε ως γιατρός στους Παξούς με το 

σύστημα της κοντότας απο το 1924 έως το 1968. 

΄Επαιρνε από κάθε οικογένεια μισή, μια ή δυο ξέστες

(δεκαεξάκιλα) λάδι τον χρόνο. Τώρα με την κατάρρευση 

του κράτους προνοίας, λέτε να αναβιώσει η κοντότα;;;;;

ΞΕΧΑΣΜΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
===================
Κομπώνω
--------------
Κομπώνω σημαίνει εξαπατώ, ξεγελώ, πλανεύω με ψεύτικα λόγια, και προέρχεται από το μεταγενέστερο... κομβώνω =(περιγελώ). Το μεσαιωνικό ΄΄κομπώνω΄΄ σήμαινε επίσης ΄΄ δένω με μάγια΄΄. Πρόκειται για λέξη που δεν χρησιμοποιείται πια, αλλά έχει αφήσει ίχνη. Κομπωτής είναι ο απατεώνας.
Το κομπώνω είναι πανταχού παρόν σε όλη την κρητική αναγεννησιακή λογοτεχνία, π.χ. στον Ερωτόκριτο : ΄΄ Η ολπίδα μ΄έτοιαν πεθυμιά βλέπε μη σε κομπώσει΄΄ ( πρόσεξε μη σε ξεγελάσει). ¨Η στη ΄΄ Ριμάδα κόρης και νιου΄΄ :
΄΄Λοιπόν οπό ΄ναι φρόνιμη, ας σφικτομανταλώνει/ γιατί ο άντρας τη γυνή πάντα τηνε κομπώνει΄΄.
Σε δημοτικά τραγούδια υπάρχει το μοτίβο ΄΄ κλέφτης του φιλιού και κομπωτής τσ΄αγάπης΄΄.
Ο Πολίτης καταγράφει την παροιμία ΄΄Αστακός και το πεπόνι/ κι ο γαμπρός πολλούς κομπώνει΄΄, γιατί δεν ξέρεις από πριν αν θα βγούν της προκοπής.


Οι γυναίκες την Πρωτομαγιά ξυπνούσαν νωρίς και έβαζαν κάτι στο στόμα τους για να μην τις κομπώσει ο γάιδαρος- δηλ. να μην ακούσουν γκάρισμα γαιδάρου νηστικές. Το ίδιο ίσχυε και για το πρώτο λάλημα του κούκου την άνοιξη. Αλλά και ο κομπογιαννίτης, σύμφωνα με την πιο αποδεκτή θεωρία, προέρχεται από το ΄΄κομπώνω΄΄ και το ΄΄γιαίνω΄΄. Οπότε, έμμεσα, το ΄΄κομπώνω΄΄ δεν έχει εντελώς ξεχαστεί.

ΞΕΧΑΣΜΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
=====================
Κομπάσο
=============
Κομπάσο και κουμπάσο είναι ο διαβήτης και το διαστημόμετρο. Οι ναυτικοί τον χρησιμοποιούσαν για τον υπολογισμό της απόστασης πάνω στον ναυτικό χάρτη. ΄Οπως λέει το δημοτικό ΄΄Ο ναύτης΄΄, ΄΄και φέρτε μου την χάρτα μου και τ΄αργυρό κουμπάσο, να κουμπασάρω τον καιρό, να μπούμε στο λιμάνι΄΄.
Δάνειο από τα Ιταλικά, COMPASSO.
Πέρα από την κυριολεκτική σημασία, η έκφραση ΄΄λογαριάζω/ πηγαίνω με το κομπάσο΄΄ σημαίνει υπολογίζω κάτι με απόλυτη ακρίβεια, τα προβλέπω όλα στην εντέλεια. ΄΄Το κάθε τι κανόνισα, όλα με το κομπάσο΄΄, καμαρώνει ο Μουφλουζέλης στο τραγούδι ΄΄ Πετονιές΄΄, όσο κι αν ο Μ.Καραγάτσης διαφωνεί : ΄΄Αυτοί που βάζουν όλα κάτω και τα υπολογίζουν με τα νούμερα και το κομπάσο, είναι ηλίθιοι΄΄ (στο μυθιστόρημα Βασίλης Λάσκος).
Η λέξη είναι ακόμα ζωντανή, και όχι μόνο με τη σημασία του διαβήτη. Κομπάσο λέγεται και ο μηχανισμός της πόρτας των ντουλαπιών. Με κομπάσο παρομοιάζε άλλωστε ο Καζαντζάκης τον μακρύ διασκελισμό του Ζορμπά, ενώ κι ο Βάρναλης χρησιμοποιεί μιά παρόμοια εικόνα στην περιγραφή της μεγαλοαστικής οικογένειας ΄΄Κάθε τους πάσο και κομπάσο που μετράει τη Σφαίρα΄΄. Οι κομπάρσοι βέβαια δέν έχουν κομπάσο..

Ούτε η δύναμη, ούτε τα πλούτη, ούτε η ομορφιά χρησιμεύουν πολύ σε όσους έχουν μιάν εμπαθή καί φαύλα διακείμενη ψυχή. ΄Οσο περισσότερα από αυτά κατέχει ένας άνθρωπος, τόσο πιό πολύ καί τόσο συχνότερα τόν βλάπτουν, αφού γίνονται χωρίς φρόνηση. Τό λαϊκό ρητό ΄΄μη δίνετε στό παιδί μαχαίρι΄΄, εδώ σημαίνει : ΄΄ μή δίνετε εξουσία στόν φαύλο΄΄.
(.....τοίς γάρ διακειμένοις τά περί τήν ψυχήν κακώς ούτε πλούτος, ούτ ισχύς
ούτε κάλλος τών αγαθών έστιν΄ αλλ΄ όσω περ άν αύται μάλλον αί διαθέσεις καθ΄υπερβολήν υπάρξωσι, τοσούτω μείζω καί πλείω τόν κεκτημένον βλάπτουσιν, <εάν> άνευ φρονήσεως παραγένωνται΄τό γάρ μή παιδί μάχαιραν τούτο΄ έστι τό μή τοίς φαύλοις τήν εξουσίαν εγχειρίζειν).
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΠΡΟΤΡΕΠΤΙΚΟΝ

'' Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ ΑΛΛΑΞΕ ΡΙΖΙΚΑ ΧΑΡΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΣΚΕΨΗ. ΠΟΤΕ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΔΕΝ ΕΖΗΣΕ ΠΡΙΝ 'Η ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΑΥΤΕΣ ΜΙΑ ΤΕΤΟΙΑ ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ, ΟΠΩΣ ΕΚΕΙΝΗ ΤΗΣ ΕΚΡΗΚΤΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΕΔΩΣΑΝ ΑΘΑΝΑΤΑ ΕΡΓΑ ΟΠΩΣ, ΓΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ , ΤΗΝ ΄΄ΑΝΤΙΓΟΝΗ΄΄ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ, ΤΗΝ ΄΄ΠΟΛΙΤΕΙΑ΄΄ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ, ΤΟΥΣ ΄΄ΠΕΡΣΕΣ΄΄ ΤΟΥ ΑΙΣΧΥΛΟΥ. ΣΗΜΕΡΑ, ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΔΥΟ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΚΡΗΞΗ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΟΡΤΑΖΟΥΜΕ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΤΟΤΕ, ΓΙΑΤΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΕ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΟΥ ΜΙΛΑΜΕ ΚΑΙ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΟΥ ΣΚΕΦΤΟΜΑΣΤΕ ΣΤΟΝ ΔΥΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ. ΕΠΙΣΗΣ ΓΙ΄ΑΥΤΟ, ΚΑΤΑ ΜΙΑΝ ΕΝΝΟΙΑ, ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΛΟΙ ΛΙΓΟ ΠΟΛΥ ΕΛΛΗΝΕΣ.
ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ, ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ, ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΝΟ ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΣΚΕΨΗΣ, ΑΛΛΑ Σ΄ΑΥΤΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΩΝ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΜΙΑΣ ΜΟΝΑΔΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΔΙΑΦΟΡΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ, ΝΑ ΟΜΙΛΟΥΜΕ, ΝΑ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΖΟΥΜΕ ΙΔΕΕΣ, ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ ΚΑΙ ΕΝΑΣ ΖΩΝΤΑΝΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΦΟΥ, π.χ. ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΣΥΝΟΜΙΛΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ, ΖΩΝΤΑΝΕΥΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΠΟΥ ΕΚΕΙΝΟΙ ΜΙΛΟΥΣΑΝ.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΕΚΦΡΑΣΤΗΚΑΝ ΚΑΙ ΕΓΙΝΑΝ ΓΝΩΣΤΕΣ ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΕΣ, ΚΑΙΝΟΥΡΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝΕΠΑΝΑΛΗΠΤΕΣ ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ, ΑΥΤΕΣ ΠΟΥ ΑΝΑΝΕΩΣΑΝ ΡΙΖΙΚΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΣΚΕΠΤΕΣΘΑΙ, ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΚΑΙ ΘΑ ΜΕΙΝΕΙ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ ΚΟΙΝΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΟΛΩΝ ΜΑΣ. ΟΠΩΣ ΤΟ ΙΔΙΟ, ΚΟΙΝΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ, ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΣΚΕΨΗΣ.


ΚΑΡΛΟΣ ΜΟΝΤΕΜΑΓΙΟΡ ΡΟΜΟ ΝΤΕ ΒΙΒΑΡ