ΜΙΤΑΤΑ ΚΡΗΤΗΣ
==============
Η λέξη μιτάτο προέρχεται από το λατινικό metatum, το οποίο σημαίνει στρατιωτικό κατάλυμα. Στα βυζαντινά χρόνια τη λέξη μιτάτο την έλεγαν με την έννοια του προσωρινού καταλύματος. Σήμερα η λέξη μιτάτο σημαίνει το κατάλυμα του βοσκού. Μιτάτα μπορούμε να συναντήσουμε σχεδόν σε όλα τα ορεινά χωριά των νομών Χανίων και Ρεθύμνου, ιδιαίτερα στα χωριά του Ψηλορείτη, των Λευκών Ορέων ακόμα και στις λεγόμενες Χανιώτικες Μαδάρες.
Το μιτάτο θυμίζει ιδιαίτερα τους κυκλικούς τάφους της μινωικής περιόδου. Αποτελείται από το τζάκι-χώρο τυροκόμησης, τον ανηφορά, τις θυρίδες (πέτρινα μικρά ντουλαπάκια ενσωματωμένα στους τοίχους), εκεί μέσα τοποθετούσαν όπλα, εργαλεία, τροφή κ.α. Στο εξωτερικό μέρος συνήθως συναντάμε την τραπεζαρία η οποία αντί για τραπέζι έχει μία μεγάλη και πλατιά πέτρα και γύρω της αντί για καρέκλες τοποθετούσαν πέτρες. Όταν το μιτάτο είναι διπλό, τότε ο ξώκουμος είναι η κατοικία και ο μεγάλος κούμος είναι ο χώρος του τυροκόμου. Γύρω από το μιτάτο υπάρχει η μάντρα στην οποία έβαζαν οι βοσκοί τα πρόβατα να τα αρμέξουν και να πάρουν από αυτά το γάλα τους. Τέλος το σύμπλεγμα ολοκληρώνεται με το τυροκέλι (κούμος) το οποίο έχει κατάλληλη θερμοκρασία ωστε να τοποθετηθεί το τυρί και να ωριμάσει εκεί
Τα "θολιαστά" μιτάτα είναι ξεχωριστά για το γερό σκαρί τους. Αυτός είναι και ο λόγος που τα κατασκεύασαν σε σκληρές βουνοπλαγιές με δύσκολες καιρικές συνθήκες. Έχουν περάσει 300 χρόνια περίπου από την κατασκευή τους και αυτά διατηρούνται ακομα και σήμερα καθώς το μόνο υλικό που χρησιμοποιούσαν ήταν μόνο πετρα.Το κύριο χαρακτηριστικό ενός μιτάτου είναι η καμπυλόσχημη εσωτερική περίμετρος του τοίχου, η οποία πολλές φορές πλησιάζει τον κύκλο, ενώ εξωτερικά ο τοίχος μερικές φορές είναι κυκλικός και άλλες φορές γωνιασμένος. Στο πάνω μέρος τοποθετούσαν πλάκες ακανόνιστου σχήματος, τη μία πάνω στην άλλη οι οποίες στοχεύουν προς τα πάνω με κλίση προς τα έξω, ώστε να κυλάει το νερό της βροχής και να μην μένει επάνω.
Οι αρχιτέκτονες αναφέρονται στα μιτάτα ως σπιτοκάλυβα (Βασιλειάδης, 1976) ή θολωτά σπίτια (Μποζινέκη-Διδώνη, 1985) συνδέοντας την καταγωγή τους με την κλαδοπλεκτική καλύβα. Οι αρχαιολόγοι αναφέρονται σε αυτά με τους όρους θολωτές κατασκευές ή θολωτά μιτάτα, συνδέοντας τα με τάφους (Σακελλαράκης, 1985). Η ομοιότητα των μιτάτων με τους κυκλικούς τάφους της μινωικής περιόδου είναι βέβαιη έπειτα από την ανακάλυψη στο Φουρνί των Αρχανών το 1965 από το Γ. Σακελλαράκη μιας ασύλητης βασιλικής ταφής. Ο Xanthoudides (1924) ανέσκαψε τάφους στη Μεσαρά και υποστήριξε ότι ο τρόπος κατασκευής αυτών είναι ίδιος όπως αυτός των μιτάτων, ενώ άλλοι ερευνητές έχουν εκφράσει επιφυλάξεις για την ομοιότητα τάφων και μιτάτων οι οποίες σχετίζονται με το ότι τα μιτάτα έχουν μικρότερη διάμετρο από τους τάφους, ότι τα μιτάτα κτίζονται από τη σκληρή πέτρα της εκάστοτε περιοχής ενώ οι τάφοι από ανομοιόμορφες πέτρες και κονίαμα και ότι τα μιτάτα είναι υπέργεια ενώ οι τάφοι είναι ημιυπέργειοι.
Σημειολογικά, η έλλειψη κύριων και πλάγιων όψεων στο σχήμα του μιτάτου είναι πρόδηλο ότι εκφράζει το αντίθετο της ιεράρχησης. Οι συνεργάτες (π.χ. γκαλονόμος, μαντρατζής, στειράρης) δουλεύουν μαζί σαν ομάδα, κοιμούνται μαζί και ζεσταίνονται από την ίδια εστία. Η ισότητα στη χρήση του χώρου, αλλά και η κυκλική μορφή της κάτοψης, εκφράζει και συμβολίζει τον κοινοβιακό τρόπο ζωής, ο οποίος στην περιοχή του Ψηλορείτη φαίνεται να έχει βαθιές ρίζες.
Η παλαιότερη χρονολογία (ακιδογράφημα) που υπάρχει χαραγμένη σε υπέρθυρο μιτάτου στη Νίδα είναι αυτή του 1841, δηλώνοντας ίσως έτος κατασκευής, επισκευής ή ανακατασκευής αυτού. Το μιτάτο αυτό βρίσκεται στη θέση Αστριώτικο και είναι αυτό του Παπαμιχάλη Σκουλά, βλέπε Πετράκης (1991). H νεώτερη χρονολογία που υπάρχει σε μιτάτο της ευρύτερης περιοχής του Ψηλορείτη είναι αυτή του 2000, βρίσκεται σε υπέρθυρο της περιοχής Ξερολίμη, δηλώνει έτος κατασκευής και ανήκει στο Δημήτρη Σκουλά. Αυτός, μαζί με το Βασίλη Σκουλά είναι οι λιθοτεχνίτες που εργάστηκαν για τη συντήρηση των μιτάτων της ευρύτερης περιοχής των Ανωγείων που έγινε τη δεκαετία του 90 με φορέα το δήμο Ανωγείων και κοινοτική χρηματοδότηση. Η συντήρηση αυτή σχετίζεται με την κήρυξη των μιτάτων της Νίδας από την αρχαιολογική υπηρεσία ως διατηρητέων μνημείων, αναγνωρίζοντας την ιστορική και πολιτισμική τους αξία. Η κήρυξη αυτή είναι όμως χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο προστασίας επειδή δε συνοδεύτηκε με καταγραφή τους, βλέπε Δεληγιαννάκης (2003).
==============
Η λέξη μιτάτο προέρχεται από το λατινικό metatum, το οποίο σημαίνει στρατιωτικό κατάλυμα. Στα βυζαντινά χρόνια τη λέξη μιτάτο την έλεγαν με την έννοια του προσωρινού καταλύματος. Σήμερα η λέξη μιτάτο σημαίνει το κατάλυμα του βοσκού. Μιτάτα μπορούμε να συναντήσουμε σχεδόν σε όλα τα ορεινά χωριά των νομών Χανίων και Ρεθύμνου, ιδιαίτερα στα χωριά του Ψηλορείτη, των Λευκών Ορέων ακόμα και στις λεγόμενες Χανιώτικες Μαδάρες.
Το μιτάτο θυμίζει ιδιαίτερα τους κυκλικούς τάφους της μινωικής περιόδου. Αποτελείται από το τζάκι-χώρο τυροκόμησης, τον ανηφορά, τις θυρίδες (πέτρινα μικρά ντουλαπάκια ενσωματωμένα στους τοίχους), εκεί μέσα τοποθετούσαν όπλα, εργαλεία, τροφή κ.α. Στο εξωτερικό μέρος συνήθως συναντάμε την τραπεζαρία η οποία αντί για τραπέζι έχει μία μεγάλη και πλατιά πέτρα και γύρω της αντί για καρέκλες τοποθετούσαν πέτρες. Όταν το μιτάτο είναι διπλό, τότε ο ξώκουμος είναι η κατοικία και ο μεγάλος κούμος είναι ο χώρος του τυροκόμου. Γύρω από το μιτάτο υπάρχει η μάντρα στην οποία έβαζαν οι βοσκοί τα πρόβατα να τα αρμέξουν και να πάρουν από αυτά το γάλα τους. Τέλος το σύμπλεγμα ολοκληρώνεται με το τυροκέλι (κούμος) το οποίο έχει κατάλληλη θερμοκρασία ωστε να τοποθετηθεί το τυρί και να ωριμάσει εκεί
Τα "θολιαστά" μιτάτα είναι ξεχωριστά για το γερό σκαρί τους. Αυτός είναι και ο λόγος που τα κατασκεύασαν σε σκληρές βουνοπλαγιές με δύσκολες καιρικές συνθήκες. Έχουν περάσει 300 χρόνια περίπου από την κατασκευή τους και αυτά διατηρούνται ακομα και σήμερα καθώς το μόνο υλικό που χρησιμοποιούσαν ήταν μόνο πετρα.Το κύριο χαρακτηριστικό ενός μιτάτου είναι η καμπυλόσχημη εσωτερική περίμετρος του τοίχου, η οποία πολλές φορές πλησιάζει τον κύκλο, ενώ εξωτερικά ο τοίχος μερικές φορές είναι κυκλικός και άλλες φορές γωνιασμένος. Στο πάνω μέρος τοποθετούσαν πλάκες ακανόνιστου σχήματος, τη μία πάνω στην άλλη οι οποίες στοχεύουν προς τα πάνω με κλίση προς τα έξω, ώστε να κυλάει το νερό της βροχής και να μην μένει επάνω.
Οι αρχιτέκτονες αναφέρονται στα μιτάτα ως σπιτοκάλυβα (Βασιλειάδης, 1976) ή θολωτά σπίτια (Μποζινέκη-Διδώνη, 1985) συνδέοντας την καταγωγή τους με την κλαδοπλεκτική καλύβα. Οι αρχαιολόγοι αναφέρονται σε αυτά με τους όρους θολωτές κατασκευές ή θολωτά μιτάτα, συνδέοντας τα με τάφους (Σακελλαράκης, 1985). Η ομοιότητα των μιτάτων με τους κυκλικούς τάφους της μινωικής περιόδου είναι βέβαιη έπειτα από την ανακάλυψη στο Φουρνί των Αρχανών το 1965 από το Γ. Σακελλαράκη μιας ασύλητης βασιλικής ταφής. Ο Xanthoudides (1924) ανέσκαψε τάφους στη Μεσαρά και υποστήριξε ότι ο τρόπος κατασκευής αυτών είναι ίδιος όπως αυτός των μιτάτων, ενώ άλλοι ερευνητές έχουν εκφράσει επιφυλάξεις για την ομοιότητα τάφων και μιτάτων οι οποίες σχετίζονται με το ότι τα μιτάτα έχουν μικρότερη διάμετρο από τους τάφους, ότι τα μιτάτα κτίζονται από τη σκληρή πέτρα της εκάστοτε περιοχής ενώ οι τάφοι από ανομοιόμορφες πέτρες και κονίαμα και ότι τα μιτάτα είναι υπέργεια ενώ οι τάφοι είναι ημιυπέργειοι.
Σημειολογικά, η έλλειψη κύριων και πλάγιων όψεων στο σχήμα του μιτάτου είναι πρόδηλο ότι εκφράζει το αντίθετο της ιεράρχησης. Οι συνεργάτες (π.χ. γκαλονόμος, μαντρατζής, στειράρης) δουλεύουν μαζί σαν ομάδα, κοιμούνται μαζί και ζεσταίνονται από την ίδια εστία. Η ισότητα στη χρήση του χώρου, αλλά και η κυκλική μορφή της κάτοψης, εκφράζει και συμβολίζει τον κοινοβιακό τρόπο ζωής, ο οποίος στην περιοχή του Ψηλορείτη φαίνεται να έχει βαθιές ρίζες.
Η παλαιότερη χρονολογία (ακιδογράφημα) που υπάρχει χαραγμένη σε υπέρθυρο μιτάτου στη Νίδα είναι αυτή του 1841, δηλώνοντας ίσως έτος κατασκευής, επισκευής ή ανακατασκευής αυτού. Το μιτάτο αυτό βρίσκεται στη θέση Αστριώτικο και είναι αυτό του Παπαμιχάλη Σκουλά, βλέπε Πετράκης (1991). H νεώτερη χρονολογία που υπάρχει σε μιτάτο της ευρύτερης περιοχής του Ψηλορείτη είναι αυτή του 2000, βρίσκεται σε υπέρθυρο της περιοχής Ξερολίμη, δηλώνει έτος κατασκευής και ανήκει στο Δημήτρη Σκουλά. Αυτός, μαζί με το Βασίλη Σκουλά είναι οι λιθοτεχνίτες που εργάστηκαν για τη συντήρηση των μιτάτων της ευρύτερης περιοχής των Ανωγείων που έγινε τη δεκαετία του 90 με φορέα το δήμο Ανωγείων και κοινοτική χρηματοδότηση. Η συντήρηση αυτή σχετίζεται με την κήρυξη των μιτάτων της Νίδας από την αρχαιολογική υπηρεσία ως διατηρητέων μνημείων, αναγνωρίζοντας την ιστορική και πολιτισμική τους αξία. Η κήρυξη αυτή είναι όμως χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο προστασίας επειδή δε συνοδεύτηκε με καταγραφή τους, βλέπε Δεληγιαννάκης (2003).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.